بیستمین جلسه نشست کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی: دوفضایی شدن جهان روز سه‌شنبه 8 اسفندماه 1396، با عنوان فضای سوم: یک مدل مفهومی توسط دکتر مسعود کوثری عضو هیئت علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران و رئیس انتشارات علمی و فرهنگی در محل تالار ایران دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار گردید.
در ابتدای سخنرانی دکتر کوثری ضمن خیر مقدم به شرکت کنندگان در جلسه، در ارتباط با مفهوم "فضای سوم" این موضوع را خاطر نشان کرد که: با توسعه فضای مجازی ما به فضای سوم می‌رسیم و در این فضا در ذهن کاربر شکل می‌گیرد و می توان گفت فضای سوم به نوعی یک نوع فضای مدیریتی میانجی است که بین فضای واقعی و فضای مجازی است. به تعبیر دیگر می توان گفت در حال حاضر ما اکنون هم در یک فضای مجازی و هم در یک فضای واقعی به طور همزمان زندگی می‌کنیم. و به نظر من بیشتر از گذشته یک فضای سوم در حال شکل گیری است که از دوگانه مجازی- واقعی گذشته بیرون آمده و روز به روز بر توسعه آن افزوده می‌شود.
رئیس انتشارات علمی و فرهنگی در ادامه افزود: در پژوهش این مقاله سطوحی برای "فضای مجازی" تعریف شد که از منظر مفهوم نظام‌مندی دارای ویژگی های متفاوتی هستند، که عبارتند از؛ محصول فناوری، حضور ادراک، تجربه زیسته کاربر، دارای استقلال نسبی و غیره. ونیز هر کدام فضاهای مختلفی را ایجاد می کنند. کاربران همان گونه که در فضای واقعی زندگی می کنند "در" فضای مجازی هم در حال زیست هستند و می توان چنین گفت که کاربران در فضای مجازی تجربه "نیابتی" یا تجربه "نیابتی جسمی" را دنبال می‌كنند.
دکتر کوثری در ادامه به نظریه هایی اشاره کرد که در خصوص فضای سوم مطرح شده و گفت: نظریه های فضای سوم "هومی بابا و ادوارد سوجا" به تحقیقات بسیاری در مطالعات پسا استعماری و مطالعات شهری منجر شده است. با این همه، از این مفهوم در مطالعات فضای مجازی، نظریه سایبرکالچر و غیره چندان استفاده نشده است. حال آن که، این مفهوم می تواند مفهومی مهم و بسیار کارگشا در این مطالعات باشد. همچنین مفهوم فضای سوم نه تنها درکی بهتر و عمیق تر از رابطه فضای واقعی و فضای مجازی به دست می دهد، بلکه نحوه ارتباط کاربر با این دو فضا را و درک و تفسیری که از این دو فضا در ذهنش شکل می گیرد، روشن تر می سازد. از دیگر سو، مفهوم فضای سوم به فهم مرحله جدیدی از رابطه کاربر با دیوایس های جدید الکترونیکی (موبایل های لمسی، بازی های دیجیتال، موزه های مجازی) منجر می شود.
دانشیار گروه ارتباطات دانشکده علوم اجتماعی همچنین در ادامه بحث نظریه های مرتبط با "فضای سوم" افزود: نظریه‌های همگرایی بیش از آن که به کاربر توجه کنند، همگرایی را در دیوایس های الکترونیکی و یا فضاهای زندگی - فضای کار، خانه و تفریح- دنبال کرده اند. حال آن که مهم ترین همگرایی در ذهن کاربر رخ داده است و آن شکل گیری فضایی سوم است که حاصل رشد و ارتقای دیوایس های الکترونیکی، انجام بسیاری از امور زندگی روزمره از طریق شبکه های مجازی، و از همه مهم تر «وساطت» کاربر میان دو فضای واقعی و مجازی است. برای مفهوم پردازی در باره فضای سوم اگرچه از مفهوم پردازی سوجا در باره فضای سوم بهره برده ایم، اما آن را برای فهم رابطه کاربر با فضای واقعی و مجازی و شکل گیری یک فضای سوم کافی نمی دانیم.
عضو هیدت علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران در ارتباط با پیامدهای وجود فضای سوم برای کاربران بیان کرد: از این رو، با تکیه بر نظریه های فضای ذهنی و هم‌آمیزی مفهومی فوکونیه و ترنر (نک. ترنر 1993، 1996؛ فوکونیه1994، 1997 ؛ فوکونیه و ترنر 2002) و تکمیل آن با رویکردی پ‍دیدارشناختی، به ارائه مدلی سه وجهی برای رابطه کاربر با فضای واقعی و مجازی پرداخته ایم. در این مدل، فضای اول فضای واقعی، فضای دوم فضای مجازی و فضای سوم، فضای ادراکی شکل گرفته در ذهن کاربر است. این فضا فضایی آمیخته است که همزمان خصلت هایی از هر دو فضا را در خود دارد. کاربر در این فضا است که بهتر از هر موقع دیگری می تواند زندگی خود را در دو فضا مدیریت کند و استرس های ناشی از رفت و آمد میان دو فضای واقعی و مجازی کاهش دهد.
دکتر کوثری در پایان سخنان خود به این مهم اشاره کرد که:: فضای سوم به تعبیری یک میز کنترل و هماهنگی است که کاربر به مدد آن می تواند تعاملات خود در فضای واقعی و فضای مجازی را به مدد آن وساطت کند و از یک فضا به فضای دیگر به اصطلاح سویچ کند. با گسترش فضای مجازی و تنیده شدن فضای واقعی و مجازی در هم، در آینده نزدیک میزان مهارت کاربر در مدیریت تعاملات خود در در فضای واقعی و مجازی به مسأله ای مهم تبدیل خواهد شد.
در پایان جلسه دکتر عاملی رئیس کرسی یونسکو در خصوص اینکه در عصر حاضر ما در حال انتقال از دوره قدیم به دوره جدید هستیم و مجازی شدن در ترکیب با زیست بوم واقعی ترکیب های سه گانه 1) واقعی - مجازی گرایی که موجب تغییر نظام شناختی و ظهور ترکیبی های شناختی واقعی - مجازی شده است، 2) واقعی مجازی بودگی که منجر به شکل گیری نهادهای جدیدی که محصول پیوند جهانی واقعی با جهانی مجازی است، شده است و 3) واقعی - مجازی شدن که روندهای ترکیبی بسیار گسترده ای را بین جهان واقعی و جهان مجازی شکل گرفته است. این سه یک نظام واره را تشکیل می دهد که حکایت از یک انتقال بزرگ از جهان تک فضایی به جهان دو فضایی می کند. این ترکیب جهان ها و فضاهای بینا بینی را بوجود آورده است که به می توان از آن به فضای سوم تعبیر نمود. در واقع ما در حال انتقال پارادایمی از یک دوره به دوره دیگر هستیم و بحث پیرامون فضای سوم ما را به درک روشن تری از نوع تعامل بین فضای مجازی و فضای واقعی راهنمایی می‌کند.
در خاتمه جلسه با پرسش و پاسخ شرکت کنندگان و اهداء لوح تقدیر کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی توسط دکتر سعید‌رضا عاملی به دکتر مسعود کوثری، به پایان رسید.
نظر شما